1. ANATOMIA STAWU BIODROWEGO
Staw biodrowy (łać. articulatio coxae) – staw kulisty tworzony przez głowę kości udowej oraz panewkę stawu biodrowego kości miednicznej. Przenosi ciężar ciała z tułowia na kończyny dolne oraz umożliwia ich ruchomość. Jeden z największych stawów organizmu człowieka. Z czasem dochodzi do wystąpienia zmian zwyrodnieniowych i niezbędna jest rehabilitacja po endoprotezie biodra. Ból który może świadczyć o toczących się zmianach zwyrodnieniowych często objawia się uczuciem sztywności porannej. Często pacjenci u których stwierdzono zwyrodnienia stawu biodrowego skarżą się na bóle podczas wchodzenia po schodach w górę.
Zabieg endoprotezoplastyki (alloplastyki) przeprowadzany jest u chorych z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowymi stawu biodrowego, u których dolegliwości bólowe nie ustępują pomimo stosowania środków farmakologicznych oraz standardowych programów rehabilitacji , a sprawność i poziom aktywności codziennej zaczynają
być utrudnione.
Endoprotezoplastyka znosi wówczas ból oraz przynosi zadowalającą poprawę sprawności. Zabieg wykonany odpowiednio wcześnie daje dużo lepsze wyniki w stosunku do zabiegów wykonywanych w zaawansowanym stadium choroby.
Rehabilitacja po endoprotezie biodra jest niezbędna częścią programu leczenia po operacji alloplastyki stawu biodrowego.
2. RODZAJ IMPLANTÓW STAWU BIODROWEGO.
- Metalowy implant typu Austin-Moor.
- Endoproteza Wellera stawu biodrowego.
- Endoproteza cementowa typu Ultima
- Endoproteza typu ABG-1
- Endoproteza press-fitowa typu Corail
W skład endoprotezy cementowej wchodzą:
- głowa endoprotezy wykonana z metalu lub ceramiki,
- panewka z polietylenu o dużej gęstości (high density polyethylene– HDPE) oraz metalowy trzpień. Szyjka występuje w kilku rozmiarach w celu umożliwienia regulacji długości kończyny.
Podstawowym wskazaniem do endoprotezoplastyki jest ból biodra utrudniający codzienna aktywność, uniemożliwiający pracę zawodową oraz wymagający stałego przyjmowania leków przeciwbólowych.
Przeciwskazaniem jest zły stan internistyczny pacjenta ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia oraz zaburzeniem krzepnięcia krwi.
Do przeciwwskazań należą również choroby metaboliczne jak: cukrzyca, choroby tarczycy, nadnerczy, niewydolność nerek, wątroby czy niewydolność krążeniowo-oddechowa oraz nadwrażliwość na elementy składowe implantu
3. REHABILITACJA PO ENDOPROTEZIE BIODRA 3 OKRESY:
W programie rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego wyróżniamy 3 etapy:
- Okres przedoperacyjny
- Okres pooperacyjny wczesny 0-4 doby od zabiegu
- Okres pooperacyjny późny od 4 doby
Okres przedoperacyjny jest bardzo ważnym z tego względu, że często w badaniu stawu biodrowego możemy zaobserwować przykurcze, zmniejszenie siły mięśniowej.
Po zabiegu operacyjnym może to prowadzić do spowolnienia rehabilitacji, a w konsekwencji nawet do trwałego przykurczu zgięciowego w stawie biodrowym oraz skróceniu kończyny dolnej.
W okresie poprzedzającym operacje u wszystkich pacjentów należy prowadzić
ćwiczenia:
- czynne wolne,
- oporowe dla mięśni obręczy barkowej oraz kończyn górnych
- w odciążeniu,
- ćwiczenia odciążeniu z oporem,
- samowspomagane
Celem ćwiczeń przedoperacyjnych jest wzmocnienie siły i masy mięśniowej, zwiększenie ruchomości w stawach, nauka chodu o kulach (poprawa koordynacji ruchowej), nauka właściwego wykonywania ćwiczeń izometrycznych.
Ćwiczenia mają także na celu przygotować pacjenta psychicznie do rehabilitacji pooperacyjnej.
Okres pooperacyjny wczesny głównym celem w pierwszych dobach po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego jest niedopuszczenie do powikłań ze strony układu oddechowego i krążenia. Ćwiczenia oddechowe zapobiegają zaleganiu wydzieliny w drogach oddechowych, natomiast ćwiczenia izometryczne oraz czynne poprawiają trofikę tkanek oraz przyśpieszają gojenie się rany pooperacyjnej.
W okresie pooperacyjnym wczesnym u wszystkich pacjentów należy prowadzić ćwiczenia izometryczne:
- dociskanie kolan do materaca
- zaciskanie pośladków
- zgięcie grzbietowe stóp
Ćwiczenia wykonujemy najlepiej w seriach po 10-15 powtórzeń dla każdej grupy mięśniowej co 2 godziny. Napięcie utrzymujemy przez 5-10 sek., rozluźnienie 10-20 sek.
Ćwiczenia izometryczne w przypadku rehabilitacji po endoprotezie stawu biodrowego maja na celu odbudowę siły oraz masy mięśniowej, przyczyniają się także do aktywacji pompy mięśniowej.
W 2 dobie po zabiegu następuje stopniowa pionizacja. Zmieniamy pozycję w łóżku z leżącej na półsiedzącą i na siedząca. Następnie z pomocą pionizatora (najczęściej parapodium) przechodzimy do pozycji stania. Jeżeli nie występują powikłania zakrzepowo-zatorowe oraz ze strony układu krążeniowo-oddechowego próbujemy wykonać kilka kroków w obrębie sali chorych. Kontynuujemy ćwiczenia izometryczne
3 doba
- kontynuacja ćwiczeń z poprzedniego dnia
- ponowna pionizacja, staramy się tylko asekurować pacjenta, zamiast parapodium dajemy pacjentowi balkonik .
4 doba
- balkonik zamieniamy na kule łokciowe. Rozpoczynamy naukę chodu z kulami od chodu 3 taktowego. (obie kule-noga operowana-zdrowa noga) w przypadku endoprotez cementowych chodzenie z kulami trwa 1,5 miesiąca. W przypadku endoprotez bezcementowych około 3 miesiące wspomagamy się kulami.
5-10 doba
- kontynuujemy naukę chodu z kulami, pokonywanie przeszkód, chód bokiem i do tyłu. Chód do tyłu kształtuje równowagę, koordynację oraz siłę mięśni grzbietu, pośladków i brzucha.
- Rozpoczyna się również ćwiczenia z oporem za pomocą taśmy elastycznej wzmacniając mięśnie odwodziciele i przywodziciele stawu biodrowego oraz obręcz barkową.
- ćwiczenia trwające 20–30 minut, 2 lub 3 razy w ciągu każdego dnia zapewniają szybszy powrót do zdrowia
Należy unikać zginania kończyny dolnej operowanej powyżej 90° przez 4 miesiące od zabiegu endoprotezoplastyki. Podczas całego procesu rehabilitacji wskazaniem do przerwania ćwiczeń będą:
- zakrzepowe zapalenie żył,
- zakażenia,
- dolegliwości bólowe w obrębie uda i miednicy,
- zwichniecie endoprotezy,
- odklejanie się elementów protezy,
- niewydolność krążeniowo-oddechowa.
- podwyższona temperatura
- podwyższone ciśnienie tętnicze powyżej 140/100mmhg
- przyspieszenie akcji serca powyżej 100 ud/min w spoczynku
Doskonałym uzupełnieniem rehabilitacji po endoprotezie biodra jest rowerek stacjonarny. Chory wykonuje stopniowo ruchy pedałowania do tyłu i do przodu i wraz z poprawą siły mięśniowej, po 4–6 tygodniach zwiększa się obciążenie treningowe. Jazdę na rowerze prowadzić można 2 razy dziennie po10–15 minut, 4 razy
w tygodniu.
Chodzenie bez pomocy kul:
- endoproteza cementowa ok.3–4 miesięcy po zabiegu
- endoproteza bezcementowa 3–6 miesięcy po zabiegu
- kapoplastyka stawu biodrowego ok.1–2 miesięcy po zabiegu
Po zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego możemy w niektórych przypadkach spotkać się z zaburzeniami chodu:
- skrócenie fazy podporu na kończynie operowanej,
- asymetryczne obciążanie kończyn,
- pochylanie tułowia na stronę operowaną,
- opadanie miednicy podczas obciążania strony operowanej
- zmniejszenie rotacji miednicy,
